ก่อนจะนั่งเรือข้ามฝากไปทำตัวเป็นชาวเกาะ เรามาทำความรู้จักเกาะเกร็ดกันก่อนซักเล็กน้อยดีกว่า เกาะเกร็ดในอดีตไม่ได้มีสภาพเป็นเกาะอย่างที่เห็นปัจจุบัน แต่เกิดจากการขุดคลองลัดแม่น้ำเจ้าพระยาในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวท้ายสระ แห่งกรุงศรีอยุธยา เพื่อย่นระยะทางการเดินเรือสินค้าจากอ่าวไทยไปยังอยุธยา เมื่อกระแสน้ำเปลี่ยนทิศ จากคลองเล็กๆ ก็ถูกน้ำกัดเซาะตลิ่ง จนกลายเป็นแม่น้ำใหญ่ พื้นที่ในบริเวณนี้จึงมีลักษณะเป็นเกาะ ที่มีแม่น้ำเจ้าพระยาล้อมรอบนั่นเอง เกาะเกร็ดมีความเจริญรุ่งเรืองมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาแล้ว ซึ่งเราสามารถสังเกตุได้จากวัดวาอารามต่างๆ บนเกาะที่เป็นศิลปะในสมัยอยุธยา ต่อมาในสมัยพระเจ้าตากสินมหาราช ได้โปรดเกล้าให้ชาวมอญที่อพยพหนีสงคราม มาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร มาตั้งบ้านเรือนอยู่ในบริเวณอำเภอปากเกร็ด

หลังจากนั้นในสมัยรัชกาลที่ 2 พระองค์ยังโปรดเกล้าให้รับชาวมอญ ที่หนีภัยสงครามมาอยู่ในอีกหลายพื้นที่ รวมถึงเกาะเกร็ดด้วย ดังนั้นจึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่เราจะสามารถพบเห็นวิถีชีวิตแบบ ชาวมอญได้ไม่ยากบนเกาะเกร็ดแห่งนี้

จากท่าเรือวัดสนามเหนือ เราได้นั่งเรือข้ามฝากมาขึ้นยังเกาะเกร็ด บริเวณ “วัดปรมัยยิกาวาส” หรือ “วัดปากอ่าว”บรรยากาศความคึกคักก็มีให้เห็นทันที ร้านรวง และบรรดาพ่อค้าแม่ขายส่งเสียงทักทาย เชิญชวนให้เราไปอุดหนุนกันใหญ่ แต่ก่อนอื่น เราขอไปไหว้พระขอพรในวัดปรมัยยิกาวาสก่อนดีกว่า ตามประสาคนเมืองห่างวัดเห็นวัดอยู่ตรงหน้าทั้งทีก็อย่าได้รอช้า ภายในวัดปรมัยยิกาวาสมีสิ่งที่น่าสนใจอยู่หลายอย่าง เช่น พระวิหารที่ประดิษฐาน “พระพุทธไสยาสน์” สมัยอยุธยาตอนปลาย ขนาด 9.5 เมตร และที่ด้านหลังของวิหารยังประดิษฐาน “พระนนทมุนินท์” พระพุทธรูปประจำจังหวัดนนทบุรีด้วย รวมถึงพระมหารามัญเจดีย์ที่สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 และเก่าแก่อายุกว่า 300 ปีอย่าง “เจดีย์มุเตา” เจดีย์ทรงมอญแบบเจดีย์มุเตมในเมืองหงสาวดี เจดีย์เอียงที่เป็นเอกลักษณ์เด่นของเกาะเกร็ด

เมื่อสักการะไหว้พระเรียบร้อยแล้ว ก็ถึงเวลาที่เราจะเดินเที่ยวให้ทั่วชุมชนเอาให้หนำใจกันไปเลย เดินทอดน่องไปในชุมชนเรื่อยๆ เราก็เห็นป้ายเชิญชวนให้ไปชมงานปั้นดินเผาฝีพระหัตถ์ของสมเด็จพระเทพรัตนราช สุดาฯ และพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าภัชรกิติยาภา เมื่อคราวเสด็จเยือนเกาะเกร็ด ใกล้ๆ กันยังมีพิพิธภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผาชื่อ “กวานอาม่าน” ที่จัดแสดงเครื่องปั้นดินเผาและหม้อน้ำโบราณ ลวดลายการแกะสลักอ่อนช้อยงดงามยิ่งนัก ซึ่งถือเป็นเอกลักษณ์ของศิลปะช่างสกุลเกาะเกร็ด ถ้าหากใครสนใจก็สามารถเข้าไปเยี่ยมชมได้ และเนื่องจากชาวมอญมีความถนัดในการปั้นเครื่องปั้นดินเผา จึงไม่น่าแปลกใจที่เราจะได้เห็นเครื่องปั้นดินเผารูปทรงต่างๆ ไปตลอดเส้นทางบนเกาะเกร็ด ทั้งถ้วย ชาม หม้อ คนโทใส่น้ำ แจกัน กระถางต้นไม้ เห็นแล้วก็อดไม่ได้ที่จะต้องซื้อหาติดไม้ติดมือมาเป็นที่ระลึกด้วยซักชิ้น 2 ชิ้น ถ้าใครอยากเลือกซื้อเครื่องปั้นดินเผาจำนวนมากๆ หรืออยากจะชมขั้นตอนการปั้น ก็สามารถไปแวะชมได้ที่ โรงงานป้าตุ่ม เพราะที่นี่เค้ามีเครื่องปั้นดินเผามากมายหลายทรงจำหน่ายในราคาย่อมเยา

ระหว่างทางที่เราเดินเที่ยวชมนั้น ชิมนี่ไปเรื่อยๆ เราก็เดินมาถึง บริเวณหน้าวัดไผ่ล้อม ซึ่งบริเวณหน้าวัดริมแม่น้ำ ถูกจัดเป็นลานวัฒนธรรม และมีการแสดงรำไทย-มอญให้ได้ชมกันทุกวันอาทิตย์ตั้งแต่เที่ยงเป็นต้นไป ระหว่างการแสดงก็จะมีการแนะนำสินค้าท้องถิ่นที่น่าสนใจ การแสดงแต่ละชุดสามารถสะท้อนศิลปะวัฒนธรรมและความเป็นอยู่ของชาวมอญได้เป็น อย่างดี นอกจากจะได้รับความบันเทิงแล้วเรายังได้รู้จักเกาะเกร็ดมากยิ่งขึ้นอีกด้วย

เที่ยวชมบนเกาะเกร็ดมาได้ซักพักใหญ่ ดูเครื่องปั้นดินเผาก็แล้ว ดูการแสดงทางวัฒนธรรมก็แล้ว อีกสิ่งหนึ่งที่ไม่อยากให้พลาดก็คือการได้ลองลิ้มชิมอาหารพื้นเมืองชาวมอญ ซักครั้ง ซึ่งร้านอาหารเหล่านี้ก็จะแทรกตัวอยู่ตามบ้านเรือนที่อยู่ระหว่างทางที่เรา เดินมา อาหารส่วนใหญ่ ก็มักจะเป็นเหมือนเปิดครัวในบ้านให้นักท่องเที่ยวได้มานั่งพักกินของอร่อยๆ กัน ลองสังเกตุบางร้านให้ดีๆ คุณอาจจะพบกับข้าวชาวมอญรสเด็ดดวง รับรองว่าคุณต้องไม่เคยได้กินที่ไหนมาก่อน อาหารบางจานหากินได้ยากมากแล้วในปัจจุบัน ถ้าอยากจะเข้าถึงวิถีชีวิตแบบคนมอญ อยากรู้ว่าเขาเป็นอยู่กันอย่างไร ก็ต้องไปลองกินอาหารของชาวมอญให้ได้ ยิ่งเดินไปก็ได้เห็นทั้ง ขนมหวาน ร้านกาแฟ ขนมจีน ก๋วยเตี๋ยว ข้าวแช่ และร้านขายของทอด เต็มไปหมด นอกจากจะได้เดินกินไปเรื่อยๆ แล้ว ยังมีร้านขายของที่ระลึกอีกมามาย ทั้งเสื้อยืดสกรีนลายเท่ห์ หมวก ผ้าข้าวม้า เครื่องปั้นดินเผา ของเล่นย้อนยุค ดอกไม้ ต้นไม้ ผักพื้นบ้าน และสารพัดข้าวของ แต่สิ่งหนึ่งที่เราพบเห็นได้ตลอดทางการเดินเที่ยวเกาะเกร็ดของเราก็คือ รอยยิ้ม และน้ำใจไมตรีของชาวบ้าน ที่ยิ้มแย้มเชิญชวนบรรดานักท่องเที่ยวให้เข้าไปลองชิม ลองดูสินค้าอย่างเป็นกันเอง ไม่ซื้อไม่ว่าขอให้เข้ามาดูก่อนก็ยังดี บางครั้งเรายังได้เห็นชาวบ้านหิ้วผักมาขายตามบ้านครั้งละไม่มาก เดินขายไปก็แวะทักทายกันไป เลยได้รู้จักกันทั้งเกาะเลยทีเดียว